بەغدا پرسی دروستكردن و چالاککردنی هێڵەکانی بۆری نەوتی بەرەو سوریا و ئوردن و سعودیە تاوتوێ دەکات

بوار، بەغدا

بەرپرسانی عێراق تاوتوێی پلانەکانی بوژاندنەوەی هێڵەکانی هەناردەکردنی نەوتی عێراق بۆ سوریا و ئوردن و سعودیە دەکەن، ئەمەش وەک هەوڵێک بۆ تێپەڕاندنی ئەو رێگرییانەی توركیا لە هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان و كەركوك دەیكات.

توركیا تائێستاش، بەردەوامە لە رێگری لە دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان و كەركوك، كە لە مانگی سێی رابردووەوە راگیراوەو هیچ ئاماژەیەكی روونیش نییە بۆ دەستپێكردنەوەی ئەو هەناردەكردنە.

ئەمە وایكردووە، عێراق پلان بۆ رێگەی نوێ‌ دانێ‌ بۆ هەناردەكردنی نەوتەكەی، بەتایبەتی لە كێڵگە نەوتییەكانی هەرێم و كەركوك، بۆیە پرسیاری ئەوە وروژێنراوە، كە ئایا ناتوانن لە رێگەی هەرسێ‌ وڵاتی سوریاو ئوردن و سعودییەوە نەوت هەناردە بكەن.

توركیا، لە دوای بڕیاری دادگای بازرگانی نێودەوڵەتی لە پاریس، كە ڕەزامەندی دەربڕی ئەنقەرە قەرەبووی عێراق بداتەوە بە بڕی یەک ملیار و 500 ملیۆن دۆلار، لە بەرانبەر هەناردەکردنی نەوتی نایاسایی لە رێگەی هەرێمی كوردستانەوە لەماوەی ساڵانی 2014 بۆ 2018.

ئێستا لە 25ی ئاداری رابردووەوە، دوای بڕیارەكەی دادگای ناوبژیوانی پاریس، توركیا رازی نییە بە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم و كەركوك، كە رۆژانە زیاتر لە نیو ملیۆن بەرمیل نەوت بوو. بیانووی توركیاش ئەوەیە، كە نایەوێت ئەو قەرەبووەی عێراق بداتەوە، کە دادگا بڕیاری لێداوە، هەروەها دەیەوێت بەهەمان نرخی پێشوو نەوت لە عێراق بكرێت، كە پێشتر هەرێم پێی فرۆشتووە.

داهاتی ئەو نەوتەی توركیا چەند مانگێكە رۆژانە رێگری لە هەناردەی دەكات، ڕۆژانە نزیکەی 31 ملیۆن دۆلارە، واتە مانگانە هاوتای یەک ملیار دۆلارە، بۆیە عێراق نایەوێت لە دەستدانی ئەو داهاتە بەردەوامی هەبێت.

ئێستا سێ‌ رێگە لە بەردەم عێراق بۆ هەناردەكردنی ئەو نەوتەو تەنانەت زیادكردنی بەرهەمی رۆژانە هەیە.

فەرهاد عەلادین، ڕاوێژکاری سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ پەیوەندییەکانی دەرەوە، لەو بارەوە دەڵێت: ئێستا دانوستان هەیە بۆ بوژاندنەوەی بۆری نەوت لەگەڵ سعودیە، کە لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا هەبووە و بیر لە کاراکردنەوەی بۆری نەوت لە ڕێگەی سوریاوەش دەکرێتەوە، جگە لە بەسرە -بۆری عەقەبەش، كە نەوت دەگەیەنێت بە ئوردن لەژێر لێکۆڵینەوەدایە.

پرۆژەی بۆریی بەسرە-عەقەبە چەندین لێکۆڵینەوەی لەبارەوە كراوە، لەوانە وردەکارییەکانی پلانی دارایی و خاوەندارێتی، بەڵام بەهۆی فشاری گروپە لایەنگرەکانی ئێرانەوە کۆسپیان بۆ دروست بوو، کە بانگەشەی ئەوە دەکەن چوونی نەوتی عێراق بۆ بەندەری عەقەبە دەبێتە هۆی ئەوەی ئیسرائیل سوودی لێ وەربگرێت.

لە ئێستادا عێراق نزیکەی 3 ملیۆن بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا لە ڕێگەی بەندەرەکانی بەسرە هەناردە دەکات، هێڵی عەقەبە دەتوانێت هەناردەکردنی یەک ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا زیاد بکات.

لە 17ی نیسانی 2022، حکومەتی مستەفا کازمی بڕیاری جێبەجێکردنی هەناردەی نەوتی لە رێگەی ئەو هێڵە دواخست و سپاردییە دەست حكومەتی داهاتوو، بۆیە ئێستا دوای بڕیارەكەی توركیا، ئەو پرسە وروژێنراوەتەوە.

تێچووی پرۆژەی بۆری بەسرە-عەقەبە نزیکەی 8.5 ملیار دۆلارە و درێژییەکەی هەزار و 665 کیلۆمەتر دەبێت، پرۆژەکە یەکێک بوو لە ئەنجامەکانی چوارەمین لوتکەی سێ قۆڵی ئوردن- میسر-عێراق، کە لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٢١ لە بەغدا بەڕێوەچوو، بیرۆکەی ئەم پڕۆژەیە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩٨٣، وەزارەتی نەوتی عێراق دەڵێت: پڕۆژەکە بریتییە لە وەبەرهێنان، ئابووری، ستراتیژی و گەشەپێدان، ئامانجی پتەوکردنی پەیوەندییە ئابوورییەکانە لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و ناوچەکە. بۆ خزمەتکردنی بەرژەوەندییە هاوبەشەکان و ببێتە هۆی سەقامگیری زیاتر و پەرەپێدانی پەیوەندییەکان لە هەموو بوارەکاندا.

سەبارەت بە هێڵی بەسرە بۆ بەندەری یانبوی سعوودیەش لەسەر دەریای سوور، بەرپرسانی عێراق دەڵێن: ئێستا دانوستانی جددی هەیە بۆ زیندووکردنەوەی ئەو هێڵە، كە لە حەفتاکان و هەشتاکانی سەدەی رابردوو كاری لەسەر كراوە.

شارەزایان مەزەندە دەکەن، کە زیندووکردنەوەی ئەم هێڵە دەتوانێت دەرچەیەک بۆ عێراق دابین بکات بۆ هەناردەکردنی ملیۆنێک بەرمیل نەوتی دیکە لە رۆژێكدا، کە دەتوانرێت بە بژاردەیەکی ئاسان هەژمار بکرێت.

عەلادین دەڵێت، "هەروەها بیر لە چالاککردنی بۆرییەکی نەوت لە ڕێگەی سوریاوەش دەکرێتەوە، ئەمە جگە لەوەی بۆرییەکی نەوت لەگەڵ ئوردن دروستدەکرێت".

تاکە ئاستەنگێک کە لەبەردەم ئەم هێڵەدا وەستاوە، تێچوونەکانە، کە بە نزیکەی ٨ ملیار دۆلار مەزەندە دەکرێت، لە کاتێکدا سوریا پارەی وەبەرهێنانی لەو پرۆژە لە بەردەست نییە ئەوەش بەهۆی سزاکانی ئەمریکا بۆ سەر دیمەشق.